Tết Nguyên đán là dịp lễ quan trọng nhất, lớn nhất, lâu đời nhất, có phạm vi phổ biến rộng nhất và nhộn nhịp nhất của dân tộc ta. Với mỗi người Việt Nam, Tết là dịp để gia đình, họ hàng, làng xóm, người thân xa gần sum họp, đoàn tụ, thăm hỏi, cầu chúc nhau và tưởng nhớ tri ơn ông bà, tổ tiên. Chính vì ý nghĩa sâu sắc đó Tết đã trở nên thiêng liêng, gắn bó trong tâm hồn, tình cảm của mỗi người dân Việt Nam.

Tết Nguyên đán là khâu đầu tiên và quan trọng nhất trong hệ thống lễ hội Việt Nam, mà phần “lễ” cũng như phần “hội” đều rất phong phú cả nội dung cũng như hình thức, mang một giá trị nhân văn sâu sắc và đậm đà truyền thống dân tộc. Việc ông cha ta xác định Tết Nguyên đán đúng vào thời điểm kết thúc một năm cũ, mở đầu một năm mới theo âm lịch, là một chu kỳ vận hành vũ trụ, đã phản ánh tinh thần hòa điệu giữa con người với thiên nhiên (Đất-Trời-Vạn vật).

Chữ Nguyên có nghĩa là bắt đầu, chữ Đán có nghĩa là buổi ban mai, là khởi điểm của năm mới. Còn chữ “Tết” là do được đọc chệch đi theo âm chữ Hán “Tiết”, vì theo lịch Trung Quốc xưa thì chia một năm thành 24 tiết và Nguyên đán là tiết đầu tiên trong một năm. Về sau trong quá trình phát triển của ngôn ngữ, từ “Tiết” được “Việt hóa” thành “Tết” và được gọi là Tết Nguyên đán như bây giờ.

Với mỗi người Việt Nam, Tết là sự trở về, Tết là sum họp, Tết là đoàn viên… Suy nghĩ đó đã ăn sâu vào tiềm thức của người Việt, để ai dù có đi xa đến đâu thì cứ mỗi dịp Tết đến xuân về cũng luôn cố gắng để trở về đoàn tụ bên gia đình, để đón Tết cùng với ông bà, cha mẹ, anh em của mình. Trở về để cùng ăn với nhau bữa cơm đoàn tụ, để tỏ lòng thành kính tổ tiên, ông bà, để gìn giữ truyền thống uống nước phải nhớ nguồn của dân tộc.

Ý nghĩa thiêng liêng nhất của Tết Nguyên đán là ở chỗ đây là dịp để người Việt nhớ về cội nguồn, ông bà tổ tiên. Hướng về tổ tiên, thờ cúng tổ tiên là một trong những nội dung quan trọng, một ý nghĩa nhân bản sâu sắc của Tết cổ truyền của người Việt Nam. Tổ tiên, là tổ tiên cụ thể của từng gia đình. Nhưng trong tâm thức của người Việt, tổ tiên còn có ý nghĩa quốc gia dân tộc. Ở đây nó có một ý nghĩa lớn hơn, tức là có Tổ quốc thì mới có gia đình, còn có gia đình thì mới giữ được Tổ quốc. Đấy là mối quan hệ gắn chặt, khăng khít với nhau. Việc hướng về cội nguồn trong dịp Tết còn có ý nghĩa quốc gia dân tộc, đó là điểm quy tụ tâm linh của người Việt, hướng người Việt về nguồn gốc chung để tạo nên sự đoàn kết, gắn bó của dân tộc. Trong suốt lịch sử Việt Nam, sự gắn bó, đoàn kết đó, sự quy tụ đó luôn luôn là sức mạnh.

Chính vì thế, trong những ngày Tết, con người luôn mong được trở về với nguồn cội, quê hương. Ngày Tết, mọi người dù đi đâu, ở đâu đều nhớ về quê cha, đất tổ, về tổ ấm gia đình. Hai tiếng Quê hương, gia đình trở nên vô cùng thiêng liêng và gần gũi đối với mỗi người Việt Nam nhất trong dịp Tết đến Xuân về. Những ngày Tết cũng phải trở về với gia đình, tuân theo những tục lệ thiêng liêng, làm tròn bổn phận của mình với Trời, Đất, với Tổ tiên, ông bà, cha mẹ, vợ con và người thân trong gia đình. Đó chính là niềm hạnh phúc thiêng liêng nhất với mỗi con người.