(Xây dựng) – Cầm 1 chỉ vàng ở mức giá cao lịch sử trên tay, người dân Quảng Ngãi chưa chắc đổi được 1 xe cát để xây nhà, thực tế chưa bao giờ thấy ở thủ phủ cát của Việt Nam.

Quảng Ngãi là thủ phủ cát của Việt Nam.

Cát ê hề, nhưng giá cao chót vót

Quảng Ngãi xưa giờ nổi tiếng cả nước về trữ lượng và chất lượng cát xây dựng. Theo địa hình và dòng chảy tự nhiên, lòng các con sông lớn trên địa bàn hình thành rất nhiều bãi cát lớn, điểm bồi tụ thuận lợi trong việc tiếp cận, khoanh định khu vực cấp phép, đấu giá quyền khai thác để cung cấp cho thị trường, phục vụ nhu cầu xã hội. Thực tế, tỉnh Quảng Ngãi đã quy hoạch hơn 100 vị trí mỏ cát làm vật liệu xây dựng thông thường, trải đều trên lưu vực các con sông lớn, với trữ lượng tài nguyên lên đến cả trăm triệu mét khối, thừa khả năng cung ứng.

Nguồn cung cát ở Quảng Ngãi hiện nay là đảm bảo, không hề thiếu hụt.

Để giải quyết nhu cầu cát cho thị trường, mấy năm trở lại đây tỉnh Quảng Ngãi xóa cơ chế “xin – cho” trong việc cấp phép và tổ chức đấu giá thành công quyền khai thác hàng chục mỏ cát thương mại. Thời điểm hiện tại, có 6 mỏ trải đều ở các huyện, như: Mộ Đức, Ba Tơ, Sơn Hà, Tư Nghĩa và thành phố Quảng Ngãi, với tổng trữ lượng gần 1,4 triệu m3, công suất khai thác hàng năm hơn 252.000m3, được cấp phép khai thác và xuất bán thương mại ra thị trường. Theo Sở Tài nguyên và Môi trường Quảng Ngãi, với trữ lượng và công suất như trên thì cơ bản đáp ứng đủ nhu cầu ở thời điểm hiện tại, thị trường không hề khan hiếm.

Dù diễn biến cung – cầu được cho là cân bằng, nhưng thực tế hiện nay thị trường cát xây dựng ở Quảng Ngãi đang được vận hành theo một quy luật rất “khó hiểu”, giá cát được “đồng thanh” neo ở giá cao, mỗi ngày một tăng chứ không hề được kéo giảm, dù thị trường đã được bổ sung điểm mỏ.

Giá cát ở Quảng Ngãi hiện rất cao, khiến người dân và doanh nghiệp quay cuồng.

Theo khảo sát của phóng viên Báo điện tử Xây dựng, hiện nay giá cát ở Quảng Ngãi đang được “giữ” ở mức giá cao chót vót, diễn biến tăng đều và dao động từ 400 – 500.000 đồng/m3, có nơi thậm chí còn cao hơn, mức giá này cao gấp nhiều lần so với thời điểm cách đây chưa tới một năm.

“Một xe cát loại lớn nhất (trên 15m3) hiện có giá bằng 1 chỉ vàng, nhưng với điều kiện là vàng phải bám mốc 8 triệu, chứ thấp hơn thì cũng không bằng”, một người dân đang xây dựng nhà chua xót và cho biết thêm, dân Quảng Ngãi nay muốn làm nhà phải xác định trước tinh thần là đội thêm chi phí tầm 20-30%, vì giá cát. Do đó, nhiều người đành tạm gác kế hoạch sửa sang hay xây mới nhà trong giai đoạn này.

Chỉ có tăng chứ không thấy giảm, người dân Quảng Ngãi đang “còng lưng” gánh giá cát.

Bên cạnh đó, rất nhiều nhà thầu xây lắp, chủ trạm trộn và doanh nghiệp sản xuất vật liệu xây dựng trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi cho hay, họ đang bị giá cát “hành hạ”, vật liệu đầu vào thiết yếu và không thể thay thế này bị đội giá khiến họ trở tay không kịp, phương án cân đối tài chính bị phá sản, chi phí vượt xa mọi tính toán ở thời điểm dự thầu. “Tôi phải mua cát lẻ bằng xô nhựa tròn đựng sơn với giá 15.000 đồng để thi công sửa chữa nhỏ, điều chưa bao giờ có”, một nhà thầu siêu nhỏ trên địa bàn lắc đầu.

Tức tốc kiểm soát tình hình, chống thao túng

Ngày 28/12, Văn phòng UBND tỉnh Quảng Ngãi phát đi ý kiến chỉ đạo của Chủ tịch UBND tỉnh về việc kê khai giá cát làm vật liệu xây dựng trên địa bàn gửi các cơ quan có liên quan, để nhanh chóng thực thi vai trò quản lý Nhà nước về giá vật liệu xây dựng thiết yếu, có gốc tài nguyên, khoáng sản.

Thị trường cát xây dựng ở Quảng Ngãi đang manh nha dấu hiệu bị đầu cơ, thao túng giá.

Trong đó, chính quyền tỉnh Quảng Ngãi cho rằng, qua theo dõi tình hình đấu giá các mỏ cát thương mại trên địa bàn tỉnh trong thời gian qua, khả năng sẽ xuất hiện tình trạng đầu cơ, độc quyền làm tăng giá cát xây dựng; tác động tiêu cực đến thị trường, ảnh hưởng đến người dân và cộng đồng doanh nghiệp, cũng như các dự án đầu tư xây dựng trong và ngoài ngân sách có sử dụng loại vật liệu này.

Vì vậy, để đảm bảo ổn định thị trường trong thời gian đến, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi giao Sở Tài chính chủ trì, phối hợp với các Sở: Xây dựng, Tài nguyên và Môi trường, Tư pháp và các cơ quan, đơn vị liên quan khẩn trương tham mưu cấp có thẩm quyền chỉ đạo các tổ chức, cá nhân đang khai thác, kinh doanh tại các mỏ cát thương mại đã trúng đấu giá quyền khai thác, thực hiện việc kê khai giá theo quy định và chỉ được tiếp tục kinh doanh sau khi được cơ quan chức năng thẩm định, công bố giá.

Giải pháp căn cơ, giúp ổn định lâu dài tình hình cần được tính tới.

Đây là lần thứ 2 trong năm 2023, căn cứ theo Luật giá và các quy định hiện hành, chính quyền tỉnh Quảng Ngãi phải đưa ra biện pháp mạnh để kiểm soát giá mặt hàng này, đảm bảo thị trường vận hành một cách ổn định, tránh trường hợp độc quyền, thao túng giá cát. Trước đó, vào tháng 4/2023, khi nguồn cung bị khan hiếm, giá cát bị “đẩy” lên cao, tỉnh Quảng Ngãi cũng yêu cầu chủ mỏ thực hiện việc kê khai giá, ngay lập tức mặt bằng giá được kéo giảm, thị trường bình ổn và hết rung lắc.

Do đó, dù muốn hay không thì với động thái này của chính quyền tỉnh Quảng Ngãi, các tổ chức, cá nhân thuộc diện kê khai giá cát xây dựng phải chấp hành việc kê khai để gửi về Sở Xây dụng, Sở Tài chính Quảng Ngãi và các cơ quan liên quan theo đúng quy định của pháp luật. Cùng với đó là niêm yết và thực hiện bán đúng mức giá đã kê khai trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh, đồng thời chịu trách nhiệm giải trình mức giá đã kê khai theo yêu cầu của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền.

Các chủ mỏ phải thực hiện kê khai và bán đúng giá sau khi đã được cơ quan chuyên môn thực hiện thẩm định, công bố.

Trao đổi với phóng viên Báo điện tử Xây dựng, đại diện Sở Xây dựng Quảng Ngãi cho biết, hiện nay đơn vị chỉ thực hiện công bố giá cát cho duy nhất 1 mỏ cát thương mại trên địa bàn với mức giá khoảng 180.000 đồng/m3. Các mỏ còn lại dù đã đề nghị nhưng không được cơ quan này tổ chức công bố vì giá quá cao, không phù hợp với thị trường. “Qua thẩm định, chúng tôi nhận thấy giá chủ mỏ niêm yết quá cao, trong đó có nhiều chi phí không hợp lý nên chưa thực hiện công bố giá theo quy định. Những mỏ cát trúng đấu giá gần đây chưa được chúng tôi công bố giá lần nào”, đại diện Sở Xây dựng Quảng Ngãi nói.

Cát ở Quảng Ngãi được khai thác chủ yếu bằng phương pháp lộ thiên, chi phí khai thác thấp hơn rất nhiều so với các địa phương ở phía Nam và phía Bắc.

Còn ông Nguyễn Đức Trung – Quyền Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Quảng Ngãi cho biết, giá cát trên địa bàn hiện cao hơn so với mặt bằng chung nhiều năm trước, nhưng so với các tỉnh lân cận thì không chênh lệch nhiều. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc các chủ mỏ trúng đấu giá ở mức rất cao, tình hình khai thác khoáng sản trái phép được siết chặt dẫn đến cát “lậu” giá rẻ không còn dồi dào như trước.

“Hiện tại, ở góc độ quản lý ngành, chúng tôi tiếp tục cho đấu giá quyền khai thác nhiều điểm mỏ ở các địa phương để tăng nguồn cung, tạo điều kiện để thị trường tự điều tiết giá trong thời gian tới, mục tiêu hạ nhiệt giá cát được đặt ra”, ông Trung nói và cho biết, quy định của pháp luật cho phép doanh nghiệp có đủ năng lực tham gia mua hồ sơ và đấu giá mỏ cát, không giới hạn một doanh nghiệp được đấu và sở hữu bao nhiêu mỏ. “Việc doanh nghiệp có khả năng, nhu cầu và mong muốn được sở hữu nhiều mỏ pháp luật không cấm. Vai trò của cơ quan quản lý Nhà nước là kiểm soát chặt đầu ra của doanh nghiệp, nghĩa vụ thuế và trữ lượng khai thác thực tế thực tế so với giấy phép được cấp”, ông Trung nói thêm.